Οι πυρκαγιές στην Αττική:

Οι πυρκαγιές στην Αττική: Κλιματική αλλαγή, διαχρονικές παθογένειες                      και κυβερνητικές εξαγγελίες.

της Ελένης Πορτάλιου

Πριν την αναφορά στα συμβάντα της καταστροφικής πυρκαγιάς, που άφησε πίσω της 95 νεκρούς και πολλούς τραυματίες, και στις εξαγγελίες του πρωθυπουργού - τις 20 παρεμβάσεις για την προστασία και τον έλεγχο του δομημένου περιβάλλοντος και τη νέα Εθνική Υπηρεσία Διαχείρισης Έκτακτων Αναγκών - θεωρώ σκόπιμο να θέσω τρία σημεία τα οποία αφορούν τόσο στις υπερκείμενες συνθήκες της κλιματικής αλλαγής, όσο και στις διαχρονικές παθογένειες της πολιτικής για το περιβάλλον και τον πολεοδομικό σχεδιασμό στη χώρα μας.

1. Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΕΧΕΙ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ

Το 1992 στη Διεθνή Διάσκεψη του Ρίο η κλιματική αλλαγή αποτυπώθηκε ως προς τα αίτια, τις καταστροφικές της συνέπειες και τις αναγκαίες παγκόσμιες πολιτικές ανάσχεσης της απειλητικής για τη φύση και την ανθρώπινη ζωή υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Στη Διεθνή Διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι το 2015 οι ΗΠΑ υπέγραψαν την κοινή απόφαση λήψης μέτρων για τη συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας κάτω από 2 βαθμούς, αλλά ο νέος πρόεδρος Τραμπ, εκπρόσωπος του πετρελαϊκού λόμπι, απέσυρε μετά την εκλογή του την υπογραφή της χώρας του. Η Κίνα δεν προσήλθε στη διάσκεψη αν και έχει τεράστια συμμετοχή στην υπερθέρμανση του πλανήτη.                                                

Τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη ορατά και έχουν δραματικές επιπτώσεις: δεκάδες εκατομμύρια πρόσφυγες λόγω ξηρασίας και πλημμυρών από τις πιο φτωχές χώρες, τεράστιες καταστροφές δασών από την Καλιφόρνια μέχρι την Πορτογαλία, την Ελλάδα και την Κροατία, ακραία πλημμυρικά φαινόμενα, ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες το 2018 σε Γαλλία, Βρετανία, Σκανδιναβικές χώρες, Ιταλία, Ιαπωνία. Τα ανθρώπινα θύματα  συνεχώς πολλαπλασιάζονται ενώ ζώα και πουλιά εξοντώνονται μαζικά από τις πυρκαγιές.

Σύμφωνα με τη διεθνή ερευνήτρια και πανεπιστημιακό Νατάσσα Ρωμανού «λόγω της κλιματικής αλλαγής τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη έχουν τετραπλασιαστεί οι πλημμύρες και έχουν διπλασιαστεί οι καύσωνες, οι ξηρασίες, οι πυρκαγιές και οι καταιγίδες ενώ στην Αττική, την περισσότερο πυρόπληκτη περιφέρεια της χώρας, έχει καεί το 40% του δασικού πλούτου της. Η θερμοκρασία στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 1,3 βαθμούς σε σχέση με 50 χρόνια πριν ενώ τα  πιο θερμά χρόνια ήταν από το 2011 και μετά».                                           

Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η γη μπορεί να οδηγηθεί σε μια κατάσταση θερμοκηπίου η οποία μπορεί να μην είναι αναστρέψιμη. Σήμερα οι θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί κατά 1 βαθμό περίπου από την προβιομηχανική εποχή και αυξάνονται κατά 0,17 ανά δεκαετία. Από την προσέγγιση αυτή προκύπτει ότι το όριο των 2 βαθμών της διάσκεψης του Παρισιού δεν είναι ασφαλές, πολύ περισσότερο που οι πολιτικές διεθνώς είναι αναντίστοιχες με το πρόβλημα.                                                                                                  

Οι πολιτικές αντιμετώπισης της  κλιματικής αλλαγής πρέπει να έχουν παγκόσμια ανταπόκριση - για παράδειγμα η ανάσχεση της υπερχειλίζουσας αστικοποίησης του πλανήτη και η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Οι λύσεις αυτές βρίσκονται, όμως, σε πλήρη αντίφαση με τα συμφέροντα των επιχειρήσεων κολοσσών και της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας. Η διεθνής διάσταση και η απουσία επαρκών παγκόσμιων συμφωνιών δεν απαλλάσσει τα εθνικά κράτη. Τόσο οι πολιτικές όσο και οι ευθύνες έχουν και εθνικό όνομα. Η Ελλάδα κωφεύει στα επίδικα γενικά και ειδικά μέτρα. Από την εποχή των μνημονίων, όχι μόνο δεν υπάρχουν πολιτικές πρόληψης από τις πυρκαγιές και αναδάσωσης/ανάπλασης των δασών όπως και αντιμετώπισης των πλημμυρικών φαινομένων, αλλά προστίθενται συνεχώς νέοι «αναπτυξιακοί» νόμοι και «επενδύσεις» που επιβαρύνουν ιλιγγιωδώς τις ήδη επικίνδυνες συνθήκες εκδήλωσης ακραίων φαινομένων.

2. ΑΥΘΑΙΡΕΤΗ ΔΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΜΕΣ ΕΜΠΡΗΣΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

Η αυθαίρετη δόμηση στη σύγχρονη Ελλάδα αποτελεί μια διαχρονική νοσηρή πραγματικότητα. Δεν πρόκειται για την προσφυγική κατοικία μετά τη μικρασιατική καταστροφή, ούτε για τη λαϊκή αυτοστέγαση εκτός σχεδίου, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, των διωγμένων από την ύπαιθρο λόγω φτώχειας ή πολιτικών φρονημάτων κατοίκων της χώρας. Πρόκειται για τη δεύτερη, στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων, κατοικία η οποία με την ανοχή ή/και την ενθάρρυνση του κράτους δημιούργησε ένα ακλόνητο σύστημα αλληλεξάρτησης μεταξύ των μεταπολεμικών κυβερνήσεων και μεγάλων κατηγοριών του πληθυσμού.              

Από το σύστημα αυτό οι αυθαίρετοι οικιστές βγήκαν τελικά ζημιωμένοι γιατί πλήρωσαν, τόσο με το αυξημένο κόστος της παράνομης κατασκευής όσο και με τα πρόστιμα για νομιμοποίηση, στο ακέραιο την αξία ενός υποβαθμισμένου στατικά, αρχιτεκτονικά και κυρίως πολεοδομικά κτίσματος, το οποίο αποδεικνύεται στις πυρκαγιές παγίδα θανάτου. Το κράτος, από την πλευρά του, μετέτρεψε τους πολίτες σε ομήρους και χειρίσιμη εκλογική πελατεία, αποποιούμενο την υποχρέωσή του για πολεοδομικό σχεδιασμό και κοινόχρηστους χώρους και ενισχύοντας ταυτόχρονα με τα πρόστιμα της αυθαιρεσίας τα δημόσια ταμεία.  

Η επέμβαση στην αυθαίρετη δόμηση επιχειρήθηκε πρώτη φορά από τον υπουργό Περιβάλλοντος Αντώνη Τρίτση, που απομακρύνθηκε γι' αυτό από το συγκεκριμένο υπουργείο ενώ παύθηκε οριστικά από το κυβερνητικό σχήμα όταν προχώρησε ως υπουργός Παιδείας στην εθνικοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας.                                         

Η αυθαιρεσία δεν σταματά όμως στα μικροαστικά και μεσοαστικά αυθαίρετα. Ήδη από τη δεκαετία του 1990 το κράτος νομοθετεί καταχρηστικά υπέρ της μεγάλης ιδιοκτησίας και του μεγάλου κεφαλαίου, καταφανώς σε βάρος της περιβαλλοντικής προστασίας και των περιορισμών στην εκμετάλλευση της γης. Αποδέκτες της εξαιρετικής αυτής μεταχείρισης είναι έλληνες και ξένοι επενδυτές στους τομείς του τουρισμού, των ανεμογεννητριών, της μεταλλευτικής δραστηριότητας, της «διαχείρισης»  των απορριμμάτων, των ορυκτών καυσίμων.   

H κατάσταση παροξύνθηκε με την εφαρμογή των μνημονίων και καθόλου δεν ανακόπηκε επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Μάλιστα «οι αστικές πυκνώσεις», που συμπληρώνουν τις διαδικασίες εκπόνησης δασικών χαρτών, υπενθυμίζουν στην εκλογική πελατεία ότι και η μικρομεσαία αυθαιρεσία θα προστατευτεί, καθώς οι αυθαίρετες «πυκνώσεις» δεν θα κατεδαφιστούν. Βεβαίως, η εκπόνηση δασικών χαρτών για το σύνολο της χώρας είναι απολύτως αναγκαία προϋπόθεση για να προστατευτούν τα δάση, πλην όμως επειδή το κίνητρο είναι η ασφάλεια δικαίου για τις μεγάλες επενδύσεις όπως ορίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, η ύπαρξη δασικών χαρτών δεν συνεπάγεται αυτόματα τη δασική προστασία. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα από τα πολλά που υπάρχουν κάνουν κατανοητό ότι οι εξαγγελίες περί αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής αντιφάσκουν με την υλοποιούμενη πολιτική. Στο θέμα των υδρογονανθράκων, που άνοιξε πρόσφατα στην ΄Ηπειρο και άλλες περιοχές, αντέδρασαν όχι μόνο τα κινήματα αλλά και το WWF με μια εκτενή επιστημονική αντίκρουση για τις συγκεκριμένες εξορύξεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε σχετική εκπομπή της ΕΡΤ, η συζήτηση μονοπωλήθηκε από τα στελέχη της εταιρείας και διάφορους αναρμόδιους ενώ στο WWF δόθηκαν μόλις 2 λεπτά. Στο Ελληνικό η ίδια η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων θεωρεί την επένδυση αρνητική για την κλιματική αλλαγή και τη βαθμολογεί με -2. Τι θα προσφέρει, λοιπόν, στην Αττική που έχασε το 40%  των δασών της μια πόλη με ουρανοξύστες και πολύ υψηλά κτίρια 3.600.000 τμ, που εξαρχής καταστρέφει 580 στρ. δασικών εκτάσεων;

3. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΤΙΦΑΣΚΕΙ ΜΕ ΤΟ ΛΙΓΟΤΕΡΟ (ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ) ΚΡΑΤΟΣ

Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, που αντικαταστάθηκε με τις εξαγγελίες του πρωθυπουργού από την Εθνική Υπηρεσία Διαχείρισης Έκτακτων Αναγκών, εμπεριείχε στον τίτλο της την πολιτική υποχρέωση του κράτους να προστατεύει τους πολίτες από ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως πυρκαγιές, πλημμύρες, σεισμούς. Πρωτίστως περιλαμβάνει το ύψιστο δικαίωμα προστασίας της ανθρώπινης ζωής που δικαιούται κάθε άνθρωπος -πολίτης αυτής της χώρας ή ξένος. Αυτή την προστασία δεν εγγυήθηκε το ελληνικό κράτος διαχρονικά γιατί δεν επένδυσε σε αξίες και σε «αφανείς» υπηρεσίες που γίνονται ορατές μόνο τη στιγμή της κρίσης. 

Η σημερινή κυβέρνηση δεν άλλαξε αυτή την κατάσταση γιατί οι νεοφιλελεύθερες μνημονιακές πολιτικές επιβάλλουν λιγότερο κράτος, δηλαδή συρρικνωμένες ή/και διαλυμένες κοινωνικές δομές για τη στήριξη και την προστασία των πολλών. Η υποβάθμιση της πυροσβεστικής, της αρμόδιας για τις φυσικές καταστροφές υπηρεσίας της αστυνομίας, των εμπλεκόμενων τομέων της δημόσιας διοίκησης, τα ανεπαρκή επίγεια και εναέρια μέσα, η αδυναμία συντονισμού την ώρα της κρίσης, όλα αυτά οδήγησαν στα τραγικά αποτελέσματα.

Τίποτε δεν δικαιολογεί την αυθαίρετη δόμηση, που τη στιγμή της πυρκαγιάς εγκλώβισε τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής, Το (κοινωνικό) κράτος, όμως, οφείλει να προλαμβάνει τους κινδύνους και να σώζει τους ανθρώπους από το θάνατο όπου και αν κατοικούν. Η κατάσταση στο Μάτι ήταν γνωστή πολύ πριν την τελευταία πράξη του δράματος. Και ο πολεοδομικός ανασχεδιασμός - αν δεν είναι αντίφαση ο ανασχεδιασμός της αυθαίρετης δόμησης μέσα στο δάσος - θα έπρεπε να είχε προηγηθεί. Σε κάθε περίπτωση διαπιστώνεται μια σοβαρή αντίφαση: οι αυθαιρετούντες ζητούν ανύπαρκτο κράτος όταν κτίζουν και περιφράσσουν και ισχυρό κράτος όταν πρέπει να προστατευτούν.

ΟΙ 20 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Η μετατόπιση της συζήτησης από την καταστροφή στο Μάτι, τους θανάτους και τους τραυματισμούς πολλών δεκάδων ανθρώπων σε δομικού χαρακτήρα παθογένειες του πολεοδομικού σχεδιασμού και της προστασίας του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος, μπορεί ενδεχομένως να αποτελεί κίνηση σκοπιμότητας της κυβέρνησης απέναντι στους αντιδραστικούς και διαχρονικά ένοχους πολιτικούς της αντιπάλους και την κοινή γνώμη. Ανοίγει όμως αναγκαστικά τη συζήτηση για την επόμενη μέρα. Αυτό είναι θετικό, ανακύπτουν πάντως σοβαρά ζητήματα.

Α. Η πρόκληση φυσικών καταστροφών συναρτάται βεβαίως και με θέματα πολεοδομικού σχεδιασμού. Μια βασική προϋπόθεση που εύκολα και γρήγορα μπορεί να υλοποιηθεί είναι η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου της τελευταίας δεκαετίας, του ν.4269/2014 περί «Χωροταξικής και Πολεοδομικής Μεταρρύθμισης» της κυβέρνησης Σαμαρά, οι κατευθύνσεις του οποίου διατηρήθηκαν από τη σημερινή κυβέρνηση με τον ν.4447/2016 «Χωρικός Σχεδιασμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη». Αυτό όμως δεν περιλαμβάνεται στις κυβερνητικές εξαγγελίες. Επίσης, είναι απολύτως αντιφατικό για ένα σοβαρό πολεοδομικό ανασχεδιασμό/σχεδιασμό σε νέες βάσεις να ενεργοποιούνται τα εργαλεία του Ειδικού Χωρικού Σχεδιασμού, που έγινε για να διευκολύνει τις fast track επενδύσεις.

Β. Ακόμα και το φαινομενικά εύκολο μέτρο κατεδάφισης 3.200 αυθαιρέτων στην Αττική - για τα οποία υπάρχουν πρωτόκολλα κατεδάφισης - και ανάλογου αριθμού στην υπόλοιπη Ελλάδα έχει τις δυσκολίες της διαχείρισης από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση η οποία δεν διαθέτει το αναγκαίο προσωπικό για να χειριστεί μία συγκρουσιακή υπόθεση που κρίνεται σε τοπικό επίπεδο,

Γ. Η εξαγγελία για χάραξη της γραμμής αιγιαλού για όλη τη χώρα -σήμερα είναι μόνο 15%- και της οριοθέτησης των δεκάδων χιλιάδων ρεμάτων μέσα στο 2019 αν δεν εκφράζει άγνοια του θέματος παραπέμπει σε εκλογική σκοπιμότητα. Υπάρχουν ήδη θέματα ρεμάτων μετά τις πρόσφατες πλημμύρες, όπως άμεσες κατεδαφίσεις αυθαιρέτων, που θα μπορούσαν να ρυθμιστούν σε μικρό χρονικό διάστημα, όπως και η ανάκληση των τσιμεντοποιήσεων της κοίτης και των πρανών των ρεμάτων της Πικροδάφνης, του Ποδονίφτη, της Ραφήνας κ.α.

Δ.  Το μείζον ερώτημα, αν δεχτούμε καλοπροαίρετα ότι οι διαδικασίες για τα παραπάνω υπάρχει πρόθεση να επισπευστούν, είναι το ποιος θα υλοποιήσει τα σχέδια. Γιατί είναι γνωστό ότι όλα τα εμπλεκόμενα υπουργεία, η αποκεντρωμένη διοίκηση, η αυτοδιοίκηση και οι συναρμόδιες υπηρεσίες  δεν διαθέτουν επαρκές προσωπικό ούτε για τις τρέχουσες ανάγκες. Τα 250 άτομα είναι μόνο για την ενίσχυση των Περιφερειακών  Παρατηρητηρίων  και οι μνημονιακοί νόμοι δεν επιτρέπουν προσλήψεις.

Ε. Η αναδιοργάνωση της Πολιτικής Προστασίας είναι μια θετική εξέλιξη και  ελπίζουμε ότι θα γίνει γιατί υπάρχουν ήδη πόροι 500 εκ ευρώ. Παραμένει όμως το πρόβλημα της επαρκούς στελέχωσης των υπηρεσιών που θα εμπλέκονται επί του πεδίου και το ερώτημα αν η στελέχωση τους περιλαμβάνεται στο παραπάνω ποσό.

Πηγή: Εφ.  Εργατική Αλληλεγγύη