Ε.Ε.: Το «κράτος δικαίου» δεν μένει πια εδώ

Παρουσίαση του βιβλίου του Αποστόλη Φωτιάδη “Εξουσίες εκτός ελέγχου: Η μεταδημοκρατική παραμόρφωση της Ε.Ε.”

Αναδημοσίευση από εδώ.

Πολιτική

Το κείμενο που ακολουθεί είναι – γραπτά προσαρμοσμένη - εισήγηση του Γ. Κιμπουρόπουλου στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Α.Φ. «Εξουσίες εκτός ελέγχου» (Εκδόσεις Καστανιώτη), που έγινε στις 18/5/2017 στον χώρο Little Tree Books & Coffee, με συμπαρουσιαστές τον Απόστολο Βεϊζη, υπεύθυνο του ελληνικού τμήματος των Γιατρών χωρίς Σύνορα, τον Νικόλα Λεοντόπουλο, δημοσιογράφο και τον συγγραφέα.

Η χώρα, από το 2010, ζει σε καθεστώς διαρκούς «έκτακτης ανάγκης». Το γεγονός ότι σήμερα, την ώρα που εμείς συζητάμε με αφορμή το βιβλίο του Αποστόλη Φωτιαδη «Εξουσίες εκτός ελέγχου: Η μεταδημοκρατική παραμόρφωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης», στη Βουλή ψηφίζεται ένα ακόμη πολυνομοσχέδιο με προαπαιτούμενα της δεύτερης αξιολόγησης (σ.σ. στις 18/5/2017), είναι μια ακόμη ένδειξη αυτού του καθεστώτος.

Το θέμα του βιβλίου δεν είναι καθόλου άσχετο με τις εξελίξεις αυτές. Ίσα ίσα, η μνημονιακή «τελετουργία» των αξιολογήσεων και των προαπαιτουμένων, η τρόικα, το κουαρτέτο κλπ είναι μια ακόμη συνιστώσα του φαινομένου των «εξουσιών εκτός ελέγχου»: Όλοι οι μηχανισμοί «διάσωσης» και επιτήρησης που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους οικοδομήθηκαν στο πλαίσιο ενός «παρασυντάγματος», έξω από το πλαίσιο των ευρωπαϊκών συνθηκών, διασφαλίζοντας το ανέλεγκτο.

Για παράδειγμα, ο ESM, o Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας που σήμερα είναι βασικός δανειστής της Ελλάδας, αιωρείται εκτός ευρωπαϊκών συνθηκών. Είναι χαρακτηριστική η σχετικά πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για το κούρεμα των καταθέσεων στην Κύπρο, έπειτα από προσφυγές Κυπρίων πολιτών, που ομολογεί ότι:

«Η χρηματοδοτική συνδρομή προς την Κύπρο δόθηκε από τον ESM (Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας), στο πλαίσιο του προγράμματος μακροοικονομικής προσαρμογής. Ο ESM δεν περιλαμβάνεται στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και η απόφαση για χρηματοδότηση της Κύπρου δεν αποτελεί πράξη της Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ούτε παράγει έννομα αποτελέσματα έναντι τρίτων».

Στο βιβλίο του Απ. Φωτιάδη υπάρχει το σχετικό κεφάλαιο για τον ESM (κεφ. 8, «Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας: ένα πολυεργαλείο υπαγόρευσης της δημοσιονομικής πραγματικότητας»).

Η ερευνητική δημοσιογραφία- χορηγός της θεωρίας

Αλλά, πριν μιλήσει κανείς για τα επιμέρους κεφάλαια του βιβλίου, αξίζει ν’ αναφερθούμε στην ποιότητά του, στο είδος τους και τελικά στο είδος της δημοσιογραφίας που υπηρετεί. Δεν ξέρω αν ο όρος ερευνητική δημοσιογραφία είναι ο κατάλληλος, μια και συχνά μπερδεύεται με τη λεγόμενη «αποκαλυπτική» δημοσιογραφία, που κινείται στα όρια της σκανδαλοθηρίας. Εδώ έχουμε μπροστά μας μια δημοσιογραφία τεκμηρίωσης, που υπηρετεί την ανάλυση, την επανερμηνεία του κόσμου, ή του συγκεκριμένου κλάσματός του που ερευνά, της Ε.Ε., και τελικά τη θεωρία.

Γιατί το πεδίο της έρευνας, η EE, είναι αντικείμενο της πολιτικής επιστήμης, που ανεξάρτητα από την ιδεολογική σκοπιά που κανείς την υπηρετεί, συνολικά δεν έχει δώσει και πολύ σαφείς ορισμούς για το τι ήταν, τι είναι και τι τείνει να γίνει η Ε.Ε. Ο Απ. Φωτιάδης, ήδη από τον πλαγιότιτλο στο εξώφυλλο του βιβλίου μας προϊδεάζει για τη θεωρητική του οπτική. Μιλά για τη «μεταδημοκρατική παραμόρφωση» της Ε.Ε. Δεν είμαι πολύ βέβαιος ότι συμφωνώ με τον όρο, διότι υπάρχει μια κατάχρηση του «μετά» για να προσδιοριστούν διάφορα φαινόμενα μετάβασης στην οικονομία, στην κοινωνία, στην πολιτική.

Υπάρχει η «μετα- δημοκρατία», ο «μετα-καπιταλισμός», η «μετα-βιομηχανική» οικονομία και κοινωνία, το «μετα-κράτος», η «μετα-πολιτική». Ως γνωστός, ο όρος «μεταδημοκρατία» έχει εισαχθεί ήδη από το 2000, από τον Βρετανό κοινωνιολόγο Κολιν Κράουτς για να περιγράψει την αυταρχική- ολιγαρχική μετάλλαξη των σύγχρονων δημοκρατιών, αλλά κατά τη γνώμη μου αυτή η κατάχρηση του «μετά» εκφράζει τη θεωρητική αμηχανία που επικρατεί ακόμη (ή ιδιαίτερα) στον χώρο του μαρξισμού ως προς την ερμηνεία των έσχατων εκδοχών του καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης, της συμβατότητάς τους με τους αστικούς κοινοβουλευτικούς θεσμούς κλπ.

Πέραν αυτής της αμφιβολίας, που δεν είναι της παρούσης, συμφωνώ στην ουσία του ερωτήματος που επιχειρεί ν’ απαντήσει το βιβλίο του Α.Φ.: Ποιος κυβερνά αυτή την ένωση; Την κυβερνούν πραγματικά τα συντεταγμένα όργανα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Κομισιόν, η ΕΚΤ; Όλα αυτά τα όργανα προκαλούν πολύ «σαματά», δίνουν μεγάλο βάρος και πολύ χρήμα στην επικοινωνία και στη δημοσιότητα των διαδικασιών και των αποφάσεών τους, κι αυτό δίνει μια εντύπωση διαφάνειας και λογοδοσίας.

Όμως, διαβάζοντας προσεκτικά το βιβλίο, στα πεδία που ερευνά, ιδιαίτερα της διαχείρισης του προσφυγικού, του ασύλου, της ασφάλειας και της αμυντικής ένωσης, ανακαλύπτουμε ότι υπάρχει μια πανσπερμία θεσμικών οργάνων με πλήρεις ιεραρχίες και πολυάνθρωπους διοικητικούς μηχανισμούς που προτιμούν να δρουν στο σκοτάδι ή στο ημίφως. Σ’ αυτά τα όργανα παράγεται η ουσία, ο πυρήνας αυτού που λέμε ευρωπαϊκή πολιτική. Τα τυπικά νομοθετικά όργανα της ΕΕ, το Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο, έχουν κυρίως μια επικυρωτική λειτουργία, όταν οι αποφάσεις παίρνουν την τελική μορφή μιας απόφασης συνόδου, μιας οδηγίας ή ενός κανονισμού της Ε.Ε.

Δέκα παραδείγματα «εξουσιών εκτός ελέγχου»

Αλλά υπάρχουν και ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα που η πολιτική την οποία παράγουν δεν περνά ούτε λαν από αυτή την τυπικά επικυρωτική διεργασία. Πρόκειται για θεσμούς και μηχανισμούς που συγκροτούνται εξ αρχής αυτόνομοι ώστε να μπορούν να κάνουν «πολιτική εκτός πολιτικής».

Ο Α.Π. , στο βιβλίο του «Εξουσίες εκτός ελέγχου», απαριθμεί πολλούς απ’ αυτούς. Τους συλλαμβάνει εν δράσει, και μάλιστα σε μια περίοδο εξαιρετικά «παραγωγική», μεταξύ 2015 και 2017, ιδιαίτερα στη διαχείριση του προσφυγικού και της μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε. Για παράδειγμα, στα δέκα κεφάλαια του βιβλίου του Α.Φ. μαθαίνουμε, μεταξύ άλλων:

- Ότι υπάρχει μια υπηρεσία που λέγεται EULEX – Ευρωπαϊκή Αποστολή Νομικής και Δικαστικής Συνδρομής-, η οποία ελέγχεται για σκάνδαλο διαφθοράς και χρηματισμού, αλλά η προσπάθεια ενός φιλότιμου στελέχους της να το αποδείξει στα δικαστήρια πέφτει στο κενό γιατί οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες αποφαίνονται ότι η EULEX δεν έχει νομική προσωπικότητα. Αυτά τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. που δρουν στο ημίφως, παίρνουν πρωτεϊκές νομικές μορφές, που προσαρμόζονται κατά βούληση. Κι αυτό δεν είναι η εξαίρεση, αλλά ο κανόνας τα τελευταία χρόνια.

- Μαθαίνουμε επίσης πώς η Frontex κάνει πολιτική, χωρίς να λογοδοτεί σε κανέναν ως πολιτικός θεσμός, ακόμη και μέσα από την χειραγώγηση των στατιστικών για τις προσφυγικές ροές. Στο βιβλίο περιέχονται πολλές ενδείξεις για το γεγονός ότι οι θάνατοι χιλιάδων προσφύγων στη Μεσόγειο από το 2014 και μετά, με υπαιτιότητα ή ανοχή της Frontex δεν ήταν τελικά «αστοχίες», αλλά άσκηση της πραγματικής εξουσίας ζωής και θανάτου που διαθέτει η Frontex και οι μηχανισμοί που την συνεπικουρούν.

- Μαθαίνουμε επίσης ότι η μεταρρύθμιση της μεταναστευτικής πολιτικής και της πολιτικής για το άσυλο της Ε.Ε. είναι το εφαλτήριο για τη στρατιωτικοποίησή της, που φτάνει στη μετεξέλιξή της σε αμυντική ένωση. Στο πεδίο αυτό, το βιβλίο επεκτείνει και συμπληρώνει την έρευνα του προηγούμενου βιβλίου του Α.Φ. «Οι έμποροι των συνόρων».

- Μαθαίνουμε ακόμη πως η σφράγιση του «διαδρόμου» των δυτικών Βαλκανίων δεν ήταν αποτέλεσμα της αποκλίνουσας συμπεριφοράς μερικών χωρών της ΕΕ, μαζί με μερικές άλλες χώρες εκτός ΕΕ, αλλά αποτέλεσμα συνέργιας της Κομισιόν με τους αντιδραστικότερους πυρήνες ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.

Για παράδειγμα, το βιβλίο μας θυμίζει τον ρόλο του αυστριακού υπουργού Εξωτερικών Σεμπάστιαν Κουρτς στη σφράγιση του διαδρόμου, του ίδιου που σήμερα, ως αρχηγός πλέον του δεξιού Λαϊκού Κόμματος. οδηγεί την Αυστρία σε πρόωρες εκλογές με ακροδεξιά, αντιμεταναστευτική ατζέντα, λίγους μήνες μετά την υποτιθέμενη ήττα της ακροδεξιάς στις προεδρικές εκλογές. Εδώ μπορεί να διαπιστώσει κανείς τη «χορηγία» της ευρωπαϊκής ηγεσίας στην ακροδεξιά μετατόπιση, και την υποκρισία της αντι-ακροδεξιάς ρητορικής. 

- Μαθαίνουμε επίσης πώς στήθηκε η αναστολή της συνθήκης Σένγκεν, με μια κραυγαλέα παρατυπία, με την οποία η Κομισιόν διέστρεψε το περιεχόμενο της αξιολόγησης που έγινε στην Ελλάδα από τους τεχνοκράτες απεσταλμένους της, ώστε να νομιμοποιήσει μια προειλημμένη απόφαση ανάληψης της στρατιωτικής επιτήρησης των ελληνικών συνόρων από την Frontex και τη μετέπειτα Ευρωπαϊκή Ακτοφυλακή Συνοριοφυλακή.

- Μαθαινουμε πώς η ΕΕ εκμαυλίζει έναν διεθνή οργανισμό, όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, μετατρέποντάς τον σε «προμηθευτή» της.

- Μαθαίνουμε για το πολιτικο-ιδεολογικό λόμπι της Α. Μέρκελ που φιλοτέχνησε την ευρωτουρκική συμφωνία- ποιος ξέρει τον κ. Γκέραλντ Κνάους;- πριν αυτή γίνει απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

- Μαθαίνουμε για το νομικό κενό στο οποίο λειτουργεί ο ESM, ο ισχυρότερος μηχανισμός δημοσιονομικού ελέγχου για τις μνημονιακές χώρες, που ο Σόιμπλε θέλει να τον μετατρέψει σε Ευρωπαϊκο Νομισματικό Ταμείο, με εξουσίες της Κομισιόν και του Eurorgoup, αλλά με την ασυλία μιας «ανεξάρτητης αρχής».

- Και, τέλος, μαθαίνουμε πώς το ευρωπαϊκό στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα, κορυφαίες γαλλικές, γερμανικές και άλλες εταιρείες, είναι ο θεσμικός υποβολέας της Αμυντικής Ένωσης και του αντίστοιχου ταμείου, στο όνομα του οποίου τα κράτη μέλη της Ε.Ε. θα υποχρεούνται να δαπανούν 5 δισ. ευρώ το χρόνο, παράλληλα με τις υποχρεώσεις τους έναντι του ΝΑΤΟ. Στην περίπτωση αυτή έχουμε μια εκπληκτική ταύτιση «μονοπωλίου» και «μονοψωνίου», αφού οι εταιρείες που ανέλαβαν να καθορίσουν τις «αμυντικές ανάγκες» Ε.Ε. είναι οι ίδιες που θα την προμηθεύσουν με τους αντίστοιχους εξοπλισμούς. Αν πραγματικά λειτουργούσε η ευρωπαϊκή αρχή ανταγωνισμού (δηλαδή η Κομισιόν) θα ήταν αδύνατο να δεχθεί τέτοια κραυγαλέα στρέβλωση του «αγνού ανταγωνισμού». Η διαπλοκή γίνεται επίσημη κανονικότητα.

Θα συμβούλευα, το βιβλίο του Απ. Φωτιάδη «Εξουσίες εκτός ελέγχου» να διαβαστεί παράλληλα με το βιβλίο του Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ, «Γλυκό τέρας, Βρυξέλλες» (εκδόσεις Νεφέλη), που περιγράφει κι αυτός δεκάδες ακόμη «θεσμούς» της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας με σαθρή ή και ανύπαρκτη νομιμοποίηση.

Η τυραννία ως νέα κανονικότητα

Το συμπέρασμα, τουλάχιστον το δικό μου, με αφορμή το βιβλίο του Α.Φ. είναι ότι η Ε.Ε. δεν αποκλίνει απλώς από το τυπικό μοντέλο δημοκρατικής λειτουργίας, που συμπεριλαμβάνει θεσμικά όργανα, αιρετά ή διορισμένα, πλην όμως όλα υποκείμενα σε λογοδοσία και διαφάνεια, δηλαδή το αντίστοιχο του κοινοβουλευτικού ελέγχου. Αποκλίνει ακόμη και από την έννοια του κράτους δικαίου, που από εποχής Αριστοτέλη και Πλάτωνα βασίζεται σ’ αυτό που αποκαλούμε «δικαιοκρατία», διοίκηση από τους Νόμους, τους κανόνες δικαίου.

Εδώ έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια ιστορική ανατροπή αυτού του κανόνα, έχουμε μια παραεξουσία που λειτουργεί σε νομικό κενό, ή για την ακρίβεια, «αυτοδικεί», βρίσκεται εκτός εθνικού, ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου, μόνο αυτοπροσδιορίζεται και αυτοελέγχεται. Το γιατί είναι μια μεγάλη συζήτηση- μπορεί να το αναζητήσει κανείς στη φύση του καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης ή άλλων παραγόντων, κι αυτή είναι η συζήτηση που πρέπει να κάνει κανείς μ’ αφορμή το βιβλίο του Α.Φ., αλλά και την ίδια τη δυστοπική πραγματικότητά μας.

Ωστόσο, υπάρχει μια καίρια παρατήρηση του ίδιου του Απ. Φωτιάδη στον πρόλογο του βιβλίου του που ερμηνεύει αυτή την πραγματικότητα από τη σκοπιά των «θυμάτων» της: «Η τυραννία δεν παρουσιάζεται μια μέρα ως εκτροπή της κανονικότητας. Επιβάλλεται ως κανονικότητα, όταν η κοινωνία σταματά να διεκδικεί καμιά εξουσία να μην εξασκείται εκτός ελέγχου. Δεν υπάρχει εξουσία που να είναι φορέας ενός ενστίκτου αυτοπεριορισμού». Προσυπογράφω την παρατήρηση, όχι αφ’ υψηλού, αλλά αισθανόμενος κι ίδιος μέρος του προβλήματος.

Πηγή: kommon.gr - 23 Μάη 2017