Ιστορία: 1961: Όταν ψήφισαν και τα... δένδρα

Έργα και ημέρες της Δεξιάς

Σαν σήμερα

Εκλογές βίας και νοθείας το 1961: Όταν ψήφισαν και τα... δένδρα

Σαν σήμερα: 29 Οκτωβρίου 1961 – Βουλευτικές εκλογές – Τότε που ψήφιζαν και δέντρα - Έμειναν στην ιστορία ως «εκλογές βίας και νοθείας»

………………………………………………….

Γυρνάμε το χρόνο 59 χρόνια πίσω για να θυμηθούμε τις εκλογές του 1961 που πέρασαν στην ιστορία ως οι εκλογές "της βίας και της νοθείας".

 Οι εκλογές του έτους αυτού έγιναν στις 29 Οκτωβρίου 1961 από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Δόβα και έγιναν σε κλίμα μεγάλης έντασης και εν μέσω επεισοδίων. Έμειναν στην ιστορία ως «εκλογές βίας και νοθείας». Η κυβέρνηση Καραμανλή, τα Σώματα Ασφαλείας και οι Ένοπλες Δυνάμεις κατηγορήθηκαν ότι προέβησαν προεκλογικά σε εκτεταμένη τρομοκρατία εναντίον των κομμάτων του Κέντρου και της Αριστεράς αλλά και σε νοθεία του εκλογικού αποτελέσματος, εφαρμόζοντας το λεγόμενο Σχέδιο Περικλής.

Σημειώθηκαν βίαια επεισόδια κατά την προεκλογική εκστρατεία κατά των οπαδών της ΕΔΑ (η οποία συμμετείχε με την ονομασία «ΠΑΜΕ»), ακόμη και κατά υποψηφίων βουλευτών της. Στις συμπλοκές υπήρξαν και νεκροί από πυρά του στρατού και της χωροφυλακής. Ιδιαίτερα στην επαρχία στρατός, χωροφυλακή και παρακρατικοί άσκησαν ψυχολογική πίεση στους πολίτες να μη συμμετάσχουν στις προεκλογικές εκδηλώσεις της ΕΔΑ και να μην την ψηφίσουν.

Προεκλογικό υλικό της ΕΔΑ κατασχέθηκε κατ’ επανάληψη, ενώ πολλές συγκεντρώσεις της παρεμποδίστηκαν είτε με την επέμβαση του στρατού και της αστυνομίας είτε με τη δημιουργία επεισοδίων από πολίτες που εκτελούσαν διαταγές των τελευταίων.

Επεισόδια βίας ή τρομοκρατίας σημειώθηκαν (σε μικρότερη όμως έκταση) ακόμα και σε βάρος υποψηφίων της Ένωσης Κέντρου. Η νοθεία είχε να κάνει με ψευδείς εγγραφές στους εκλογικούς καταλόγους και διπλοψηφίες.

Χαρακτηριστικό είναι ότι βρέθηκαν εγγεγραμμένοι 218 χωροφύλακες να δηλώνουν διεύθυνση κατοικίας την ίδια διώροφη μονοκατοικία. 

Ως αίτιο για τη βία κατά της ΕΔΑ θεωρείται η μεγάλη επιτυχία που αυτή είχε σημειώσει στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές (όταν αναδείχθηκε Αξιωματική Αντιπολίτευση), η οποία είχε ανησυχήσει έντονα τους ακραιφνείς «εθνικόφρονες». Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιούνιο του 1958 (έναν μήνα μετά τις εκλογές) η κυβέρνηση Καραμανλή τοποθέτησε στην ΚΥΠ τον μετέπειτα δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, αρχικά ως διευθυντή του γραφείου του αρχηγού της ΚΥΠ, έπειτα ως κλαδάρχη Αντικατασκοπείας.

Στις 4 Νοεμβρίου ορκίστηκε η νέα κυβέρνηση Κ. Καραμανλή.

Την 1η Δεκεμβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου ξεκίνησε τον «Ανένδοτο Αγώνα», ο οποίος κορυφώθηκε με μεγάλες πορείες και διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα. Ο «Ανένδοτος Αγώνας» συνεχίστηκε μέχρι το 1963 δημιουργώντας μεγάλη πολιτική ένταση. Και η ΕΔΑ, που ήταν ο μεγάλος ηττημένος αυτής της εκλογικής αναμέτρησης, υποστήριξε τον ανένδοτο αγώνα, οργανώνοντας μάλιστα πολλές διαδηλώσεις. Στις 4 Δεκεμβρίου συνήλθε η νέα Βουλή χωρίς την παρουσία των βουλευτών του Κέντρου και της Αριστεράς.

Προφητική υπήρξε η προειδοποίηση του Σοφοκλή Βενιζέλου προς τον Καραμανλή: «Ας προσέξει όμως [η κυβέρνηση Καραμανλή], μήπως το υπερκράτος αυτό, το οποίον αυτή εδημιούργησε και μετά τόσης στοργής περιθάλπει, μήπως το υπερκράτος αυτό στραφεί μιαν ημέραν και εναντίον της. Διότι αυτό είναι αναπόφευκτον.»

Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1961 ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής έγινε δεκτός από τον βασιλιά Παύλο, στον οποίο υπέβαλλε επίσημα την παραίτηση της κυβέρνησης της Ε.Ρ.Ε. και εισηγήθηκε το διορισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης, παρά την προσωπική του αντιπάθεια προς το θεσμό, λόγω επιμονής της αντιπολίτευσης.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πρότεινε ως υπηρεσιακό πρωθυπουργό τον στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, πρώην αρχηγό του Γ.Ε.Σ. και «βενιζελικό». Ο Παύλος δήλωσε ότι συμφωνεί, αλλά προσπάθησε να επιβάλει ως υπουργό Άμυνας τον επίτιμο υπασπιστή του, υποπτέραρχο Χαράλαμπο Ποταμιάνο. Ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος αρνήθηκε κι έτσι ο Παύλος όρισε πρωθυπουργό τον αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Δόβα, αρχηγό του Στρατιωτικού Οίκου του. «Ηνοχλήθην από την απροσδόκητον αυτήν αλλαγήν, πράγμα το οποίο διεμήνυσα δια του Ε. Αβέρωφ εις τον βασιλέα, με την παρατήρησίν μου ότι η εκλογή του Δόβα ήτο ατυχής και δι’ άλλους λόγους, αλλά κυρίως δια το ότι ήτο ανακτορικός», επισήμανε αργότερα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου σημειώθηκε πληθώρα κρουσμάτων βίας και απόπειρας τρομοκράτησης οπαδών της αντιπολίτευσης, κυρίως της Αριστεράς, από αστυνομικούς, αξιωματικούς ή άνδρες των Τ.Ε.Α. αλλά και του στρατού. Ξυλοκοπήθηκαν ή συνελήφθησαν προσωρινά μέχρι και υποψήφιοι βουλευτές.

Στις 19 Οκτωβρίου η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο.

 Ο Γεώργιος Παπανδρέου κατήγγειλλε ότι «τα κρατικά όργανα και οι παρακρατικαί οργανώσεις ασκούν τρομοκρατία εις βάρος οπαδών και στελεχών της Ενώσεως Κέντρου» και σε τηλεγράφημά του προς όλους τους υποψηφίους του κόμματός του υπογράμμισε: «Επιβάλλεται η άμεσος νόμιμος άμυνα εναντίον πάσης εκδηλώσεως βίας». Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δήλωσε σχετικά: «Παρακινών τους οπαδούς του εις αυτοάμυναν και αναθέτων εις αυτούς την τήρησιν του Συντάγματος, ο κ. Παπανδρέου τούς καλεί ουσιαστικώς εις ανταρσίαν». Αλλά ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν υποχώρησε: «Αν αι αρχαί δεν δύνανται ή δεν θέλουν να επιβάλουν την τάξιν και την ελευθέραν εκδήλωσιν της θελήσεως του λαού και αν επιπλέον συμπράττουν εις την άσκησιν βίας, ποίον είναι το καθήκον των πολιτών; Να υποκύπτουν; Αυτή είναι η γνώμη του αρχηγού της ΕΡΕ! Αλλά τότε οι πολίται είναι εθελόδουλοι, δεν είναι άξιοι της δημοκρατίας. Το καθήκον των ελευθέρων πολιτών είναι εις την βίαν να αντιτάσσουν νόμιμον άμυνα» ανταπάντησε ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου.

Στις 13 Οκτωβρίου έγινε επίθεση ακραίων δεξιών στοιχείων σε συγκέντρωση της Αριστεράς στο Αιγάλεω και τραυματίστηκε σοβαρά, μεταξύ πολλών άλλων, και ο 80χρονος υποψήφιος βουλευτής Περικλής Αλ. Αργυρόπουλος, τέως υπουργός Εξωτερικών.

Στο μεταξύ, από τις 16 Σεπτεμβρίου αντιπροσωπεία της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ε.Δ.Α. είχε επιδώσει στους αρχηγούς των άλλων κομμάτων της αντιπολίτευσης αντίγραφο «Σχεδίου διενεργείας των εκλογών» που είχε καταρτισθεί από κρατική υπηρεσία και προέβλεπε ολόκληρη σειρά μέτρων άσκησης ψυχολογικής και σωματικής βίας. Η κυβέρνηση Καραμανλή, η οποία δεν είχε ακόμη παραιτηθεί, κατηγόρησε την Ε.Δ.Α. ότι «αποκαλύπτουσα κείμενον δήθεν κυβερνητικής προελεύσεως ακολουθεί την γνώριμον τακτικήν του κομμουνισμού, της απάτης και της σκηνοθεσίας». Η κυβερνητική ανακοίνωση παραδέχθηκε όμως έμμεσα τη γνησιότητα του εγγράφου, τονίζοντας ότι «το κείμενον, το οποίον επικαλείται η ΕΔΑ, αν δεν είναι πλαστόν, ασφαλώς θα είναι έργον ανευθύνου προσώπου, με τον οποίον ουδεμία έχει σχέσιν η πολιτική της κυβερνήσεως».

Τη θέση της άγνοιας της κυβέρνησης για παρόμοια σχέδια υποστήριξε σταθερά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και αργότερα, το 1969, όταν πια βρισκόταν στο Παρίσι: «Μετά τις εκλογές του 1958, που έφεραν την ΕΔΑ δεύτερο κόμμα, είχε δημιουργηθεί μια εύλογη ανησυχία στα Ανάκτορα και σε ορισμένους στρατιωτικούς κύκλους. Και είχε γίνει η σκέψις, εν όψει νέων εκλογών, να ασκηθή ψυχολογική πίεσις επί των κομμουνιστών για να συμπτυχθή η δύναμίς των. Τα ανόητα αυτά σχέδια τα κατήρτιζαν μυστικές υπηρεσίες εν αγνοία της κυβερνήσεώς μου».

«Δεν γνωρίζω εάν εν αγνοία μου είτε η κυβέρνησις κατ’ εντολήν του βασιλέως είτε ο στρατός έλαβον μέτρα περιστολής των δυνάμεων του κομμουνισμού. Δεν το αποκλείω εντελώς, δεδομένου ότι μετά τας εκλογάς του ’58, η διόγκωσις των δυνάμεων της ΕΔΑ προκαλούσε εθνικάς ανησυχία» σημείωνε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής το 1966. «Πάντως, και αν επεχειρήθη τοιούτον τι, πρώτον εγένετο εν αγνοία μου, δεύτερον, δεν εγένετο εις βάρος της Ενώσεως Κέντρου αλλά εις βάρος της ΕΔΑ και επ’ ωφελεία της πρώτης, και τρίτον, ήτο πρακτικώς αδύνατον να επηρέασεν το αποτέλεσμα της εκλογής…» προσέθετε.

Αντίθετα, ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος υποστηρίζει (στα απομνημονεύματά του, «Χωρίς Τίτλο») ότι η νοθεία έγινε από τον Καραμανλή, προς δική του εξυπηρέτηση.

Στο μεταξύ, όσο πλησίαζαν οι εκλογές, έγιναν ορισμένα δραματικά έκτροπα. Στις 25 Οκτωβρίου, στο συνοικισμό Επτάλοφος της Θεσσαλονίκης, χωροφύλακας δολοφόνησε με περίστροφο τον 24χρονο Στέφανο Βελδελμίρη, επειδή αυτός μοίραζε με αυτοκίνητο προκηρύξεις της Αριστεράς. Την Κυριακή των εκλογών ο επίσης 24χρονος στρατιώτης Διονύσιος Κερπινιώτης, στέλεχος της Ε.Δ.Α., έπεσε νεκρός με τραύμα από σφαίρα στο κεφάλι, στο εκλογικό κέντρο του χωριού Δεμίρι Αρκαδίας, όπου είχε σταλεί ως φρουρός, αλλά η υπηρεσιακή κυβέρνηση χαρακτήρισε τον θάνατό του ως «αυτοκτονία».

Οι τελευταίες μεγάλες συγκεντρώσεις των κομμάτων έγιναν στην Αθήνα χωρίς επεισόδια.

Από τις τρεις πολιτικές παρατάξεις που συγκροτήθηκαν

1. η μεν ΕΡΕ ήταν αυτοτελές κόμμα υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

2. Η Ένωση Κέντρου, που αναγγέλθηκε η ίδρυσή της ανήμερα της ορκωμοσίας της υπό τον Κ. Δόβα υπηρεσιακής κυβέρνησης, στις 19 Σεπτεμβρίου 1961, συγκροτήθηκε από τα πρώην κόμματα: Κόμμα των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου, Λαϊκό Κοινωνικό του Στ. Στεφανόπουλου, Κόμμα Προοδευτικών του Σπ. Μαρκεζίνη (συνεργαζόμενο κόμμα με την ΕΚ), Προοδευτικό Εργατοτεχνικό του Παυσ. Κατσώτα, ΕΠΕΚ του Σάββα Παπαπολίτη, Δημοκρατικό Κέντρο-Αγροτική Φιλελευθέρα Ένωσις του Ηλία Τσιριμώκου και ένα μικρό δεξιό κόμμα του Θ. Τουρκοβασίλη. Η Ένωση Κέντρου διοικούνταν από οκταμελή επιτροπή της οποίας πρόεδρος ανέλαβε ο Γεώργιος Παπανδρέου.

3. Και τέλος, το ΠΑ.Μ.Ε. που συγκροτήθηκε από την ΕΔΑ και το Εθνικό Αγροτικό Κόμμα.

Εκλογικό σύστημα

Το εκλογικό σύστημα με το οποίο ορίσθηκε η διενέργεια των βουλευτικών εκλογών του 1961 ήταν ένα πρωτότυπο σύστημα ενισχυμένης αναλογικής, σύμφωνα με το οποίο, στη δεύτερη κατανομή θα μετείχαν μόνο όσα αυτοτελή κόμματα θα συγκέντρωναν τουλάχιστον το 15% του συνόλου των ψήφων, ενώ το ποσοστό αυτό αυξανόταν στο 25% για συνασπισμό δύο κομμάτων και στο 30% για μεγαλύτερους συνασπισμούς.
Σκοπός των μεγάλων αυτών ποσοστών ήταν, όπως δηλώθηκε, η καθολική επιδίωξη των άλλων πολιτικών παρατάξεων να μην επαναληφθεί αυτό που συνέβη το 1958 με την ανάδειξη της ΕΔΑ ως δεύτερο, σε αριθμό εδρών, κόμμα στη Βουλή.

Εμπνευστής του συστήματος αυτού θεωρήθηκε ο Γεώργιος Ράλλης, το οποίο και αποδέχτηκαν εκτός από την ΕΡΕ και τα άλλα κόμματα που τα ευνοούσε σε συνένωσή τους με συνέπεια τον τερματισμό της παρατηρούμενης μέχρι τότε πολυδιάσπασής τους.

Έτσι, με αυτή τη ρύθμιση συμμετείχαν τρεις παρατάξεις: η ΕΡΕ, η Ένωση Κέντρου και το Πανδημοκρατικόν Αγροτικόν Μέτωπον Ελλάδος (Π.Α.Μ.Ε.).

Στην Αιτωλοακαρνανία μετά το θάνατο του βουλευτή της ΕΡΕ Ιωάννη Ιντζέ στις 9 Νοεμβρίου 1961, έπειτα από τροχαίο, εξελέγη αντικαταστάτης του στην έδρα ο Φώτιος Γεροθανάσης.

Αποτελέσματα

* Εκλογικός νόμος : Ν.4173/1961 (ΦΕΚ 104/27-6-1961)

* Εκλογικές περιφέρειες : 55

* Σύνολο υποψηφίων : 995

* Νόμιμος πληθυσμός : 7,643,808

* Ψήφισαν : 4,640,512

Δεύτερη κατανομή

Από τη δεύτερη κατανομή ανακηρύχθηκαν 22 έδρες για την ΕΡΕ και 6 για την Ένωση Κέντρου (συνολικά 28).

Αντιδράσεις των κομμάτων

Αμέσως μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δήλωσε μεταξύ άλλων: «Αισθάνομαι ιδιαιτέραν ικανοποίησιν, διότι εις το εθνικόν αυτό αποτέλεσμα συνέβαλα και εγώ δια του αγώνος μου κατά του κομμουνισμού, αλλά και δια της θεσπίσεως εκλογικού νόμου ωφελίμου εις την εθνικήν αντιπολίτευσιν, διακινδυνεύσας χάριν αυτού του σκοπού την αυτοδύναμον πλειοψηφίαν».

Ο Γεώργιος Παπανδρέου όμως είχε εντελώς αντίθετη άποψη. Στις 31 Οκτωβρίου δήλωσε: «Εξ ονόματος της Ενώσεως Κέντρου καταγγέλλω ενώπιον του ανωτάτου άρχοντος τα εκλογικά αποτελέσματα ως προϊόν βίας και νοθείας… Εάν το ουσιαστικόν πραξικόπημα των εκλογών της 29ης Οκτωβρίου εγίνετο αδιαμαρτυρήτως δεκτόν, η δημοκρατία θα έπαυε πλέον να υπάρχη εις την αρχαίαν κοιτίδα της».

«Δεν με εκπλήσσει η δήλωσις του κ. Παπανδρέου», απάντησε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, «διότι, όπως είναι γνωστόν, την παρεσκεύαζε κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου δια να την χρησιμοποιήσει εις την περίπτωσιν που θα έχανε τας εκλογάς… Με εκπλήσσει όμως το γεγονός ότι ο κ. Παπανδρέου κατά τρόπον απερίσκεπτον προσπαθεί να διαβάλη εν αποτέλεσμα εκλογής, το οποίον υπήρξε όχι μόνον αδιάβλητον, αλλά και απολύτως εθνικόν. Δυσφημεί ούτω την χώραν και επιτρέπει εις την ΕΔΑ να εμφανίζη την φυσιολογικήν της κάμψιν ως αποτέλεσμα βίας».

Η αντιπαράθεση κλιμακωνόταν διαρκώς. Στις 14 Νοεμβρίου η κοινοβουλευτική ομάδα της Ένωσης Κέντρου κήρυξε τον «Ανένδοτο αγώνα»: «Η Κοινοβουλευτική Ομάς της Ενώσεως Κέντρου καταγγέλλει το όργιον της βίας και της νοθείας με το οποίον παρεβιάσθη το δημοκρατικόν πολίτευμα της χώρας, εστραγγαλίσθη η αληθής θέλησις του ελληνικού λαού και μετεβλήθη η λαϊκή μειοψηφία της ΕΡΕ εις κοινοβουλευτικήν πλειοψηφίαν και κυβέρνησιν της χώρας… Η Κοινοβουλευτική Ομάς της Ενώσεως Κέντρου διακηρύσσει ότι δεν αναγνωρίζει την ΕΡΕ ως νόμιμον κυβέρνησιν της χώρας και υπόσχεται εις τον ελληνικόν λαόν ότι, κατεχομένη από πλήρη επίγνωσιν των ιστορικών ευθυνών της, θα διατηρήση αρραγή την ενότητα και θα αποδυθή εις ανένδοτον αγώνα προς υπεράσπισιν και αποκατάστασιν της δημοκρατίας».

Η χώρα εισήλθε σε παρατεταμένη περίοδο πολιτικής έντασης και αστάθειας, με δραματική, τελικά, κατάληξη.

Η Βουλή συνήλθε σε πλήρη σύνθεση για πρώτη φορά στις 16 Ιανουαρίου του 1962. Πρωταγωνιστές ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Γεώργιος Παπανδρέου. Η Ένωση Κέντρου και η Ε.Δ.Α. κατέθεσαν σχεδόν ταυτόσημες προτάσεις δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης. Αντικείμενό τους οι καταγγελίες περί βίας και νοθείας στις εκλογές του 1961.

Ο Καραμανλής αποδέχθηκε την πρόκληση και δήλωσε ότι η κυβέρνηση δεν θα κάνει χρήση της 48ωρης προθεσμίας που της παρείχε το Σύνταγμα και ζήτησε να ξεκινήσει αμέσως η σχετική συζήτηση. Αντιτέθηκε ο Παπανδρέου και η σχετική συζήτηση άρχισε στις 18 Ιανουαρίου, με πρώτο ομιλητή τον ίδιο, ο οποίος τόνισε: «Θεωρούμεν το αποτέλεσμα των εκλογών της 29ης Οκτωβρίου προϊόν βίας και νοθείας (…). Δηλούμεν ότι δεν θεωρούμεν νόμιμον την σημερινήν κυβέρνησιν».

Στον Παπανδρέου απάντησε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ενώ ο Καραμανλής περιορίστηκε σε μία παρέμβαση κατά την ομιλία του αρχηγού των Προοδευτικών Σπύρου Μαρκεζίνη. Την τελευταία ημέρα της συζήτησης (22 Ιανουαρίου) μίλησε ο εκπρόσωπος της Ε.Δ.Α. Ηλίας Ηλιού. Ακολούθησε ψηφοφορία και η πρόταση δυσπιστίας καταψηφίστηκε με 173 ψήφους. Οι αντιδράσεις από την πλευρά της αντιπολίτευσης μέσα και έξω από τη Βουλή συνεχίστηκαν.

Η Ένωση Κέντρου διεξήγαγε τον «ανένδοτο αγώνα». Στο πλαίσιο αυτό εντάχθηκε και η συγκέντρωση οπαδών της στην πλατεία Κλαυθμώνος στις 26 Νοεμβρίου του 1962, όπου ο αρχηγός της επανέλαβε το αίτημα προς τον βασιλιά Παύλο να αποπεμφθεί η κυβέρνηση Καραμανλή και να διενεργηθούν εκλογές.

ΠΗΓΗ: el.wikipedia.org 

                                                                                                          ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ